Trgovina uticajem (8)

Ovaj serijal tekstova ima za cilj da čitaoce upozna sa korupcijom, pojavom koja razarajuće deluje na celo društvo, kao i da im pomogne da je prepoznaju i o njoj hrabro govore. U obrađenim tekstovima navedeni su i primeri koruptivnih dela. Svi sadržaji imaju, prevashodno, obrazovnu i preventivnu ulogu.

Trgovina uticajem spada u teška krivična dela, a često se opisuje kao “kriminal belog okovratnika” jer su izvršioci osobe koje imaju visok društveni položaj, vlast i uticaj. To su svi oni koji svoje zanimanje i položaj koriste i zloupotrebljavaju da bi sebi ili drugima pribavili korist. Izvršioci ne moraju biti samo funkcioneri, političari ili tajkuni, već mogu biti ličnosti iz drugih oblasti društvenog života, poput medija i kulture.

Trgovina uticajem kao krivično delo definisana je odredbom čl. 366. Krivičnog zakonika (“Sl. glasnik RS”, br. 85/2005, 88/2005 – ispr., 107/2005 – ispr., 72/2009, 111/2009, 121/2012, 104/2013, 108/2014, 94/2016 i 35/2019). Reč je o krivičnom delu koje se nalazi u grupi krivičnih dela protiv službene dužnosti. Isto se ubraja u koruptivna krivična dela, te je i nadležnost za postupanje državnih organa određena Zakonom o organizaciji i nadeležnosti državnih organa u suzbijanju organizovanog kriminala, terorizma i korupcije. Pre izmena i dopuna Krivičnog zakonika iz 2009. godine, ovo krivično delo je postojalo pod nazivom Protivzakonito posredovanje, koje je po svojoj definiciji imalo uži krug izvršilaca i radnji izvršenja.

Krivično delo Trgovina uticajem ima više oblika, više zakonom propisanih radnji izvršenja. Krug mogućih izvršilaca zakonik različito određuje zavisno od oblika krivičnog dela. Ako sagledamo sve oblike krivičnog dela, izvršilac može biti lice koje ima službeni, društveni, stvarni ili pretpostavljeni uticaj. To znači, da može biti i neko drugo lice, a ne samo službeno.

Društveni položaj ili pretpostavljeni uticaj kao pojmove zakonik ne definiše. U teoriji i sudskoj praksi prihvaćeno je mišljenje da se mora raditi o takvom društvenom položaju ili uticaju koji može biti odlučujući prilikom posredovanja da se neka službena radnja izvrši ili ne izvrši. Njega treba shvatiti kao mogućnost uticaja korišćenjem ugleda koje neko lice ima u društvu.

Zakonik govori o pretpostavljenom uticaju, što znači da učinilac ne mora stvarno imati uticaj, nego da može da se posluži uticajem za koji drugi samo pretpostavljaju da ga ima.

Iz definicije krivičnog dela Trgovina uticajem može se zaključiti da isto ima pet oblika, koji svi oblici se odnose na posredovanje da se izvrši ili ne izvrši neka službena radnja, za nagradu ili bez nje.

Osnovni, prvi oblik krivičnog dela čini onaj ko “zahteva ili primi poklon ili kakvu drugu korist za sebe ili drugog, neposredno ili preko trećeg lica, da korišćenjem svog službenog ili društvenog položaja ili stvarnog ili pretpostavljenog uticaja, posreduje da se izvrši ili ne izvrši neka službena radnja”. Kod ovog oblika radnje izvršenja, bitno je da se zahtevanje poklona ili kakve druge koristi ili primanje poklona ili kakve druge koristi izvrši u cilju posredovanja (neposredno ili preko trećeg lica) da se izvrši ili ne izvrši neka službena radnja. Dakle, do posredovanja ne mora doći, time i do izvršenja ili ne izvršenja službena radnje, dovoljno je da se zahteva ili primi poklon ili kakva druga korist radi posredovanja. Posredovanje nije neophodno za postojanje dela.

Drugi oblik krivičnog dela čini “ko drugom neposredno ili preko trećeg lica obeća, ponudi ili da poklon ili kakvu drugu korist da korišćenjem svog službenog ili društvenog položaja ili stvarnog ili pretpostavljenog uticaja posreduje da se izvrši ili ne izvrši neka službena radnja”. Za razliku od prethodnog oblika izvršenja, radnja izvršenja ovog oblika je obećanje, nuđenje ili davanje poklona ili kakve druge koristi drugom licu, da posreduje.

Primeri iz prakse: Uticaj na člana žirija nekog filmskog festivala kako bi pobedio film koji to, inače, ne zaslužuje, nakon čega bi kao protivuslugu dobijali deo zarade od prikazivanja i distribucije tog filma. Urednik medija podlegnu pritisku nekog izvora i ne objave priču koja može da mu šteti, a zauzvrat dobije informacije od kojih podiže tiraž, gledanost ili slušanost.

Treći oblik izvršenja krivičnog dela vrši ‘’ko koristeći svoj službeni ili društveni položaj ili stvarni ili pretpostavljeni uticaj posreduje da se izvrši službena radnja koja se ne bi smela izvršiti ili da se ne izvrši službena radnja koja bi se morala izvršiti’’. Radi se o težem obliku izvršenja krivičnog dela u smislu službene radnje u vezi sa čijim se izvršenjem ili neizvršenjem posreduje, kao i u pogledu same radnje izvršenja. Dakle, radnja izvršenja je protivzakonito posredovanje, odnosno posredovanje korišćenjem službenog ili društvenog položaja ili odgovarajućeg uticaja u cilju ostvarivanja nedozvoljenog, nezakonitog činjenja ili nečinjenja, a da se pri tome zauzvrat ne zahteva niti prima poklon ili kakva druga korist. Razlika u odnosu na prethodne oblike je i u tome što se radnja izvršenja sastoji u protivzakonitom posredovanju.

Četvrti oblik krivičnog dela čini ‘’o drugom neposredno ili preko trećeg lica obeća, ponudi ili da poklon ili kakvu drugu korist da koristeći svoj službeni ili društveni položaj ili stvarni ili pretpostavljen uticaj posreduje da se izvrši službena radnja koja se ne bi smela izvršiti ili da se ne izvrši službena radnja koja bi se morala izvršiti’’. Kod ovog oblika krivičnog dela posredovanje mora biti upravljeno na preduzimanje službene radnje koja se ne bi smela izvršiti ili na sprečavanje službene radnje koja bi se morala izvršiti (posredovanje za nedozvoljenu službenu radnju ili za nečinjenje onoga što je službena dužnost).Nije nužno da je posredovanje izvršeno, a ako jeste, da li je postignuto ono zbog čega se posredovalo.

Peti, kvalifikovani oblik čini ‘’ako je za posredovanje iz stava 3. ovog člana zahtevan ili primljen poklon ili kakva druga korist. Dakle, za postojanje ovog kvalifikovanog oblika krivičnog dela potrebno je da je posredovanje izvršeno i to radi izvršenja ili neizvršenja službene radnje iz čl.366.stav 3. KZ, kao i da je izvršilac posredovanja primio nagradu ili drugu korist. Kada posredovanje nije zvršeno i primljen je poklon ili druga korist, tada se radi o pokušaju ovog oblika krivičnog dela.

Svi nabrojani oblici krivičnog dela trgovina uticajem mogu se izvršiti sa oblikom vinosti koji odgovara umišljaju. Umišljaj obuhvata svest i volju da se posredovanje izvrši korišćenjem službenog ili društvenog položaja ili stvarnog ili pretpostavljenog uticaja da se izvrši neka dozvoljena ili nedozvoljena službena radnja.

U nastavku: Transparentnost lokalnih organa

Izvor: cemaforum.rs